7 stycznia 2023 r. przypada 100. rocznica urodzin malarza, rysownika, scenografa, filozofa i teologa prawosławnego, uznawanego za jednego z najwybitniejszych współczesnych pisarzy ikon – Jerzego Nowosielskiego.
W związku z rocznicą urodzin artysty Sejm RP ogłosił go jednym z patronów roku 2023.
Jerzy Nowosielski był malarzem, filozofem i teologiem prawosławnym. Dzięki niepowtarzalnemu indywidualnemu stylowi stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów XX wieku. Jego twórczość stanowi wybitny przykład współczesnego pisania ikon.
Jerzy Nowosielski urodził się 7 stycznia 1923 roku w Krakowie w rodzinie polsko-ukraińskiej. Jego ojciec był unitą z Łemkowszczyzny, a matka miała austriackie pochodzenie i wyznawała religię rzymskokatolicką. Przyszły artysta prawdopodobnie został ochrzczony dwukrotnie. Pierwszy raz oficjalnie w kościele rzymsko-katolickim, a później potajemnie – w cerkwi greckokatolickiej. Było to związane z tym, że matka ponoć nieprzychylnie odnosiła się do religii męża. Ojciec Nowosielskiego wychowywał syna w tradycji prawosławnej. Często brał go na nabożeństwa do cerkwi, nauczył go również używanego w liturgii języka staro-cerkiewno-słowiańskiego.
Wychowanie w mieszanej rodzinie – zarówno narodowościowo, jak i wyznaniowo – wpłynęło na kształtowanie tożsamości narodowej Nowosielskiego, a także na jego drogę twórczą. Malarz często mówił, że jest Polakiem, dlatego czuje się najbardziej związany z polską kulturą, ale zarazem jest trochę Ukraińcem i trochę Niemcem.
W 1939 r. 16-letni Nowosielski udał się na pielgrzymkę do słynnej Ławry Poczajowskiej (świątynia ta obecnie znajduje się w obwodzie tarnopolskim na Ukrainie). Po wielu latach tak wspominał to wydarzenie: „Ja, polski artysta, narodziłem się duchowo w Ławrze Poczajowskiej”.
Później Nowosielski przebywał przez pewien czas we Lwowie, gdzie zwiedził kolekcję ikon w tamtejszym Muzeum Ukraińskim. Miało to również ogromny wpływ na jego drogę artystyczną
W 1940 r. Jerzy Nowosielski rozpoczął naukę w Staatliche Kunstgewerbeschule Krakau. Była to artystyczna szkoła zawodowa założona przez władze niemieckie podczas okupacji hitlerowskiej w miejsce zamkniętej krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Mimo iż nie należał do pilnych studentów i z większości przedmiotów uzyskiwał raczej słabe oceny, zawsze podkreślał, że to właśnie w tej szkole ukształtował się jego kunszt artystyczny, a zdobyte tam umiejętności wykorzystywał później w swojej twórczości.
W latach 1942-43 Jerzy Nowosielski studiował ikonopisarstwo w Ławrze Uniowskiej w Uniowie pod Lwowem. W tym okresie pojawiło się u niego pragnienie pogłębienia wiedzy teologicznej, myślał również o tym, by przyjąć śluby zakonne. Mimo że w końcu zrezygnował z zamiaru bycia mnichem, do końca życia oprócz działalności artystycznej zajmował się filozofią (zwłaszcza metafizyką) i teologią prawosławną. Szczególnie interesował się wczesnym chrześcijaństwem i historią religii. Był zwolennikiem jedności chrześcijan, dlatego też zaangażował się w ruch ekumeniczny.
Po zakończeniu II wojny światowej artysta wrócił do rodzinnego Krakowa i rozpoczął studia na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Studiów jednak nie ukończył, co nie przeszkodziło mu później pracować w charakterze nauczyciela akademickiego.
Na początku lat 50-ych Nowosielski zamieszkał w Łodzi. Wówczas zaczął zajmować się malarstwem monumentalnym (wykonywał polichromie w obiektach sakralnych) oraz pisaniem ikon. Jego talent został doceniony również za granicą. Dzieła artysty były wystawiane m.in. w Wenecji, Londynie, Paryżu i Wiedniu.
W 1962 roku Jerzy Nowosielski ponownie powrócił do Krakowa i rozpoczął pracę dydaktyczną w Akademii Sztuk Pięknych, w której przez następne 30 lat prowadził pracownię na Wydziale Malarstwa.
W 1993 roku artysta przeszedł na emeryturę i w związku z tym zorganizował retrospektywną wystawę w Muzeum Narodowym w Poznaniu.
W 1996 roku wraz ze swoją żoną Zofią założył Fundację Nowosielskich, której głównym celem było wspieranie wybitnych osiągnięć kultury polskiej poprzez przyznawanie stypendiów oraz nagród.
Za swoją działalność artystyczną i społeczną Jerzy Nowosielski otrzymał szereg nagród i odznaczeń: Nagrodę im. Jana Cybisa (1988), Wielki Krzyż Orderu Odrodzenia Polski (1998), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1993) oraz Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2008).
Artysta zmarł 21 lutego 2011 roku i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Jerzy Nowosielski zawsze podkreślał, iż jest kontynuatorem tradycji wielkich twórców ikon. Wykorzystując doświadczenia poprzedników i swoich nauczycieli, realizował własne, nowoczesne, niekiedy nawet rewolucyjne wizje dotyczące sztuki sakralnej. W jego dziełach możemy zauważyć cechy abstrakcjonizmu i figuralizmu. Artysta potrafił w umiejętny i kunsztowny sposób łączyć ze sobą tradycje Wschodu i Zachodu. Jego twórczość zanurzona jest w dwóch światach: teologii prawosławnej i świeckiej rzeczywistości, nawiązującej do doświadczeń wojennych i powojennych, ale też świadczącej o fascynacji pięknem kobiecego ciała. To sztuka, która do dziś uznawana jest za zjawisko unikatowe, łączące w sobie sferę sacrum i profanum.
Dzieła Jerzego Nowosielskiego możemy podziwiać w dziesiątkach świątyń w całej Polsce – w Warszawie, Krakowie, ale także w mniejszych miastach i miasteczkach, m.in. w Zawierciu, Hajnówce, Białym Borze, Górowie Iławieckim. Będąc zwolennikiem ekumenizmu, Nowosielski wykonywał ikony, polichromie oraz projektował wnętrza w obiektach sakralnych różnych wyznań – w świątyniach rzymskokatolickich, grekokatolickich i prawosławnych. Do jego najważniejszych realizacji należy rzymskokatolicki kościół Opatrzności Bożej w warszawskiej dzielnicy Wesoła, gdzie sam zaprojektował całe wnętrze (włącznie z chórem, prezbiterium, ołtarzem, amboną i witrażami), cerkiew grekokatolicka w Górowie Iławeckim i cerkiew prawosławna w Krakowie, gdzie znajdują się ikony i ikonostas autorstwa Nowosielskiego.
W okresie przedświątecznym jedną z najbardziej znanych ikon Jerzego Nowosielskiego „Narodziny Chrystusa” mogli podziwiać pasażerowie kijowskiego metra – jej reprodukcja znalazła się na umieszczonych na stacjach plakatach z życzeniami bożonarodzeniowymi od Instytutu Polskiego w Kijowie.
https://www.facebook.com/photo/?fbid=3351733281760808&set=pcb.3351734285094041