Dwa dni, osiem paneli dyskusyjnych, blisko 60 występujących ekspertów, 300 zarejestrowanych uczestników, transmisje online w trzech wersjach językowych. W dniach 3-4 kwietnia w Gdańsku odbyła się konferencja „Focus on Ukraine”, w trakcie której w międzynarodowym gronie dyskutowano o dotychczasowej pomocy oraz bieżących potrzebach środowiska akademickiego i naukowego Ukrainy
Dwudniowe wydarzenie poświęcone dyskusji nad wparciem dla środowiska akademickiego i naukowego Ukrainy w Gdańsku odbyło się po raz drugi. Podobnie jak w roku ubiegłym organizatorami wydarzenia były: Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (NAWA) oraz Uniwersytet Gdański. Blisko rok temu zorganizowaliśmy pierwszą konferencję, wówczas „Solidarni z Ukrainą”, na której rozmawialiśmy o tym, jak mądrze pomagać Ukrainie. Tym razem jesteśmy bogatsi o doświadczenie z minionego roku, ale też o doświadczenia z wojny – otwierając wydarzenie, podkreślił rektor Uniwersytetu Gdańskiego prof. dr hab. Piotr Stepnowski.
Uczestników przywitał także dyrektor generalny NAWA dr Dawid Kostecki – Nauka gwarantuje postęp. Postęp jest nim, o ile doskonali człowieka. I ta idea przyświecała organizatorom tej konferencji. W swoim przemówieniu przypomniał, że w pierwszym etapie program „Solidarni z Ukrainą” skierowany był do studentów i doktorantów. Z końcem roku 2022 został poszerzony o komponent instytucjonalny, w którym, jako „Solidarni z Ukrainą – Uniwersytety Europejskie”, środki na włączenie w działania ukraińskich partnerów otrzymało 18 polskich uczelni należących do sojuszy uniwersytetów europejskich. W trakcie wystąpienia dyrektor Kostecki oficjalnie otworzył nabór do kolejnej edycji programu Granty Interwencyjne NAWA. Celem programu jest wspieranie współpracy międzynarodowej zespołów badawczych lub mobilności międzynarodowej naukowców, podejmowanej w reakcji na nagłe, ważne, nieprzewidziane zjawiska społeczne, cywilizacyjne i przyrodnicze o konsekwencjach globalnych lub istotnych regionalnie.
Ze zgromadzonymi w Sali Teatralnej Uniwersytetu Gdańskiego połączył się online Jewhen Kudriawec – Radca Ministra Oświaty i Nauki Ukrainy ds. Współpracy Międzynarodowej. W swoim przemówieniu wyraził wdzięczność za pomoc, jaką Polska udzieliła Ukrainie.
Konferencja zgromadziła blisko 300 uczestników. Byli wśród nich ministrowie, rektorzy, dyrektorzy, naukowcy, doktoranci, studenci, żołnierze, pracownicy uczelni, przedstawiciele samorządów, goście zagraniczni nie tylko z Ukrainy, ale również m.in. z USA, Austrii, Czech oraz Finlandii. Jest to szerokie grono osób, którym zależy na przyszłości Ukrainy.
Uczestnicy dokonali podsumowania dotychczasowych działań, a także podjęli dyskusję nad kolejnymi krokami, wspólnie zastanawiając się nad tym, jak mądrze pomóc ukraińskiemu środowisku naukowemu i akademickiemu, by nie doprowadzić do drenażu mózgów. Kluczowe pytanie, wokół którego prowadzone były dyskusje, to: jak włączyć ukraińskie szkolnictwo wyższe do Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego oraz Europejskiego Obszaru Badań.
3 kwietnia – pierwszy dzień konferencji
Po oficjalnym otwarciu konferencji nastąpiło wprowadzenie do wydarzenia. Poruszone zostały w nim takie zagadnienia, jak pomoc dla środowiska akademickiego Ukrainy w ramach programu NAWA „Solidarni z Ukrainą” oraz doświadczenia uczelni z jego realizacji; działania na rzecz wsparcia psychologicznego i prawnego dla studentów oraz uchodźców z Ukrainy. W tej części swoimi refleksjami podzielili się również studenci z Ukrainy, którzy w ostatnim czasie podjęli studia w Polsce – Kiedy przyjechałam do Polski, byłam kompletnie zagubiona. Stanęło przede mną dużo pytań i bardzo mało odpowiedzi. Z tej sytuacji pomógł mi wyjść projekt „Solidarni z Ukrainą”. Zmotywował mnie on do działań – podkreślała Mariana Petriwska, która podjęła studia na Uniwersytecie Warszawskim.
Następnie, w obrębie pięciu następujących po sobie paneli dyskusyjnych, eksperci dyskutowali o wybranych zagadnieniach.
Pierwszy panel pt. „Międzynarodowa współpraca uczelniana jako instrument przeciwdziałania kryzysom społecznym” moderował rektor Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie prof. dr hab. Jerzy Lis. Wzięli w nim udział rektorzy polskich i ukraińskich uczelni, a także dyrektor Departamentu Współpracy Międzynarodowej MEiN Piotr Semeniuk, który przytoczył dane na temat wsparcia w zakresie edukacji: – Od czasu rozpoczęcia konfliktu zbrojnego na Ukrainie, w Polsce pojawiło się 46 tys. studentów z Ukrainy oraz ponad 1100 ukraińskich naukowców. Jeżeli chodzi o zaangażowanie państwa polskiego, to rząd RP do końca ostatniego roku wydał 2 mld zł na wspieranie edukacji i nauki Ukrainy.
Kolejny panel dotyczył uznawania wykształcenia studentów na uchodźstwie z perspektywy wojny. Prowadziła go Hanna Reczulska, dyrektor Biura Uznawalności Wykształcenia NAWA. Samir Hećo z Rady Europy opowiedział o narzędziu, jakim jest Europejski Paszport Kwalifikacji dla Uchodźców (EQPR) i zapowiedział poszerzenie tego projektu o kraje, które go nie posiadają. – Przed wojną zgłoszenia o uznanie ukraińskich dokumentów stanowiły 30% wszystkich wniosków, teraz ten stosunek wzrósł do prawie 55 % – mówiła Joanna Nyga z Biura Uznawalności Wykształcenia NAWA. W panelu wzięły udział także: Monika Czerepak, zastępca kierownika Działu Współpracy Międzynarodowej Politechniki Gdańskiej oraz online Wiktoria Sergijenko, dyrektor Krajowego Centrum Informacji i Mobilności Akademickiej Ukrainy.
Perspektywa międzynarodowa została zaprezentowana w trzecim panelu „Instytucjonalne i rządowe wsparcie dla ukraińskich uchodźców”. Dyskusję prowadziła Irina Ferencz, dyrektor Academic Cooperation Association (ACA). O inicjatywach w swoich krajach skierowanych do ukraińskiego środowiska akademickiego i naukowego opowiedzieli: Maija Airas, Kierownik Działu Współpracy Międzynarodowej w dziedzinie szkolnictwa wyższego, Fińska Narodowa Agencja ds. Edukacji (EDUFI); Aneta Sergeant, kierownik projektu Study in Czechia realizowanego przez Czeską Narodową Agencję Edukacji Międzynarodowej (DZS); Gerhard Volz, dyrektor ds. współpracy międzynarodowej w szkolnictwie wyższym w Austriackiej Agencja Edukacji i Internacjonalizacji (OeAD), Austria; Karla Zimanová, zastępca dyrektora Słowackiej Akademickiej Agencji Informacyjnej (SAIA).
Panel czwarty poświęcony został uniwersytetom europejskim stanowiącym przykład umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego. Wprowadzenia do dyskusji dokonał dr hab. inż. Paweł Śniatała, prorektor ds. współpracy międzynarodowej Politechniki Poznańskiej, która należy do sojuszu EUNICE i jest jego liderem. Następnie dyskusję w panelu poprowadził prof. dr hab. Tomasz Pietrzykowski, prorektor ds. współpracy międzynarodowej i krajowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, przewodniczący Rady NAWA. Uczestnicy panelu opowiedzieli o inicjatywach skierowanych do ukraińskich uczelni, które powstały w ramach sojuszy uniwersytetów europejskich, do których należą, ale także o wyzwaniach i potencjalnych obszarach współpracy.
Ostatni panel pierwszego dnia wydarzenia ukierunkował dyskusję na kwestię cyfrowej przyszłości Ukrainy oraz tym jak technologie mogą wspierać odbudowę tego kraju. Dyskusję moderował Waldemar Siwiński, założyciel Fundacji Edukacyjnej „Perspektywy” i prezes IREG Observatory on Academic Rangking and Excellence. Kateryna Suprun, dyrektor Grupy Eksperckiej ds. Transformacji Cyfrowej w Edukacji i Nauce z Ministerstwa Edukacji i Nauki Ukrainy z pozostałymi uczestnikami panelu połączyła się online. – Trzy lata po COVID-19 i rok po wybuchu wojny rozumiemy, że transformacja cyfrowa musi być postrzegana jako rozwiązanie i szansa na dostarczenie wysokiej jakości edukacji, zwłaszcza, że edukacja online w wielu miejscach jest jedynym możliwym sposobem prowadzenia zajęć edukacyjnych i dalszego funkcjonowania uniwersytetów – podkreśliła w swojej wypowiedzi, dodając, że trzy filary transformacji cyfrowej stanowią treści, infrastruktura i usługi. Dr Bianka Siwińska, prezes Fundacji Edukacyjnej „Perspektywy”, opowiedziała o inicjatywie szkoleń w zakresie IT, w ramach której planowane jest przekwalifikowanie ponad 30 tys. Ukrainek w Polsce. Natomiast Grzegorz Robak, dyrektor Centrum Wymiany Międzynarodowej Politechniki Warszawskiej, mówił m.in. o programie zdalnych tandemów językowych, w którym udział wzięło ponad 1500 osób w tym ponad 100 z Ukrainy. Projekt realizowany był w ramach sojuszu ENHANCE, do którego należy warszawska uczelnia.
Dodatkowym punktem programu było wystąpienie założyciela ukraińskiej fundacji „Bezpieczny Kraj”. Oleksij Oleksiuk mówił o istocie zdrowia psychicznego, a także codzienności ukraińskich żołnierzy. Z inicjatywy tej fundacji podczas trwania konferencji zaprezentowano specjalną wystawę interaktywną „Through the War”.
4 kwietnia – drugi dzień konferencji
– Jesteśmy bardzo wdzięczni za to, co udało się zrobić w ciągu ostatniego roku. Ale życie trwa, wojna niestety też. W tym czasie na Ukrainie zostało doszczętnie zniszczonych dziewięć uniwersytetów, a 59 ucierpiało w wyniku działań wojennych. Wielu ukraińskich studentów oraz profesorów wciąż nie ma możliwości pracować tak, jak tego potrzebuje – podkreślił Oleksandr Płodysty, Konsul Generalny Ukrainy w RP, rozpoczynając drugi dzień konferencji.
Tuż po oficjalnym przemówieniu uczestnicy wysłuchali dwóch wystąpień specjalnych. Głos zabrały przedstawicielki instytucji amerykańskich, które osobiście pojawiły się na konferencji w Gdańsku.
Dr Emily Borzcik, dyrektor Regionu Europa Scholar Rescue Fund w Institute of International Education (IIE), zaprezentowała potencjalne źródła wsparcia dla Ukrainy, przedstawiając ofertę stypendiów skierowanych do naukowców przebywających na uchodźstwie. Natomiast dr Maija M. Kukla, dyrektor Programowa National Science Foundation (NSF), scharakteryzowała możliwe ścieżki nawiązania współpracy pomiędzy Fundacją a ukraińskimi ośrodkami naukowo-badawczymi.
Panel poświęcony inicjatywom samorządowym moderował Marcin Witkowski z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Doświadczeniami związanymi z pomocą Ukrainie z perspektywy miast podzielili się przedstawiciele Poznania, Wrocławia i Lublina. Anna Wawdysz, zastępca dyrektora Wydziału Rozwoju Miasta i Współpracy Międzynarodowej Urzędu Miasta Poznania podkreśliła, że choć Poznań mógł wydawać się kierunkiem mniej oczywistym, a dla niektórych stanowił punkt tranzytowy, to dla wielu Ukraińców stał się jednak miejscem docelowym. – Wydano kilkadziesiąt numerów PESEL. Teraz szacujemy, że w Poznaniu przebywa ok. 70 tys. cudzoziemców z Ukrainy na 90 tys. cudzoziemców w ogóle – zaznaczyła Anna Wawdysz. W panelu udział wzięła również Iryna Ozymok, kierownik programu lokalnego rozwoju gospodarczego z Funduszy Przedsiębiorstw Zachodnich NIS.
Inicjatywy akademickie i naukowe na rzecz wsparcia uchodźców z Ukrainy były tematami paneli zamykających konferencję. Moderowali je kolejno: dr Zofia Sawicka, Zastępca Dyrektora NAWA oraz dr Dawid Kostecki, Dyrektor NAWA. Aleksandra Lewandowska z Krajowej Reprezentacji Doktorantów w panelu prowadzonym przez dr Zofię Sawicką opowiedziała m.in. o szkole letniej, którą we wrześniu 2022 r. polscy doktoranci zorganizowali dla młodych naukowców z Ukrainy, a także o przeprowadzonej zbiórce pieniędzy i pomocy prawnej. Dr Igor Kilanowski, przewodniczący Rady Młodych Naukowców, opowiedział nie tylko o wsparciu udzielonym przez instytucję, którą reprezentuje, ale także o inicjatywach uczelni, z której się wywodzi, czyli Uniwersytetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
W panelu poświęconym inicjatywom naukowym uczestnicy konferencji mogli wysłuchać przedstawicieli Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, Sieci Badawczej „Łukasiewicz”, Polskiej Akademii Nauk, Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz Narodowego Centrum Nauki. Prezesi, dyrektorzy i koordynatorzy działań z wymienionych instytucji opowiedzieli o inicjatywach i programach, które zrealizowali w ubiegłym roku, ale także o planach na przyszłość.
Ostatnie słowo podsumowania dwudniowej konferencji, zorganizowanej wspólnie z Uniwersytetem Gdańskim, to słowo klucz wszystkich poruszonych tematów, dyskusji – tych na scenie, ale i tych kuluarowych, prowadzonych podczas w trakcie przerw. O tej właśnie przyszłości, dziękując uczestnikom wydarzenia, zgromadzonym w murach Uniwersytetu Gdańskiego, ale i tym, którzy wzięli udział w wydarzeniu online, mówili – zamykając konferencję – rektor Uniwersytetu Gdańskiego prof. dr hab. Piotr Stepnowski oraz Dyrektor NAWA, dr Dawid Kostecki. Uczelnie wyższe, wyedukowana młodzież oraz naukowcy mogący prowadzić nieskrępowane badania i toczyć debatę naukową w sprzyjających temu warunkach to jeden z filarów każdego wolnego państwa. I to właśnie przyświeca społeczności, która z początkiem kwietnia zgromadziła się w Gdańsku – pomoc Ukrainie w podtrzymaniu edukacji i nauki, zachowanie ciągłości prowadzenia badań oraz możliwości kontunuowania studiów. To, dla jak wielu osób kwestia ta jest ważna, pokazuje chociażby liczba zgromadzonych gości, zarówno z Polski, jak i z innych krajów Europy i ze Stanów Zjednoczonych. Konferencja odbywała się w języku polskim, ukraińskim i angielskim. We wszystkich trzech językach brzmiał ten sam przekaz: dostęp do edukacji i nauki powinien być prawem człowieka, a nie przywilejem. Dziś jest on przywilejem dla całego narodu ukraińskiego.